Նիկոլայ II, Ռուսաստանի վերջին կայսր Ռոմանովների արքայատոհմից։ Հաջորդել է հորը՝ Ալեքսանդր III կայսրին։
Նիկոլայ II-ը հայտնի իրավաբան, պրոֆեսոր Կոնստանտին Պոբեդոնոսցևի դաստիարակությամբ տանը գիմնազիայի դասընթացին համապատասխան կրթություն ստանալուց հետո 1885–90 թվականներին հատուկ ծրագրով մասնագիտացել է իրավաբանության և տնտեսագիտության մեջ, անցել Գլխավոր շտաբի ակադեմիայի դասընթացը, դարձել է գնդապետ, անգլիական բանակի ծովակալ և ֆելդմարշալ ։
1889 թվականից մասնակցել է Պետական խորհրդի աշխատանքներին, Ռուսաստանում ուղևորությունների ժամանակ ուղեկցել է հորը։ 1890 թվականին ձեռնարկել է ծովային ճանապարհորդություն դեպի Հեռավոր Արևելք։ 1894 թ-ին դարձել է կայսր։ 1896 թվականին տիկնոջ՝ կայսրուհի Ալեքսանդրա Ֆեոդորովնայի հետ ճանապարհորդել է Եվրոպայում, Ֆրանսիայում մասնակցել է «Ռուսական շաբաթին», Մեծ Բրիտանիայում՝ Բալմորալի բանակցություններին, որտեղ շոշափվել է նաև արևմտահայության խնդիրը։
1905 թ-ի հունվարի 9-ին բռնկված հեղափոխական ցույցը զենքով ճնշելուց հետո, որը հայտնի է Արյունոտ կիրակի անվամբ, հոկտեմբերի 17-ին ստիպված ընդունել է մանիֆեստ «քաղաքական ազատությունների» մասին, որով թույլատրել է ստեղծել քաղաքական կուսակցություններ և Պետդուման ճանաչել է օրենսդիր մարմին։ Սկսվել է Ստոլիպինյան հողային բարեփոխումը ։